شهر مشهد، از جهت داشتن آثار تاریخی، مذهبی و مناطق طبیعی بکر و زیبا، از گذشته تا به امروز مقصد گردشگران بسیاری از داخل و خارج از ایران بوده است. مشهد را در سراسر ایران به شهر امام رضا(ع) می‌شناسند و هرساله عاشقان این حضرت، از جای جای ایران، برای زیارت مزار ایشان به مشهد سفر می‌کنند. از حرم امام رضا که بگذریم، آثار تاریخی بسیاری در مشهد نظیر خواجه ربیع و مناطق اطراف آن نیز وجود دارد که حیف است با سفر به این شهر زیبا، از دیدن آنها غافل شویم.
مقدمه
شهر مشهد، از جهت داشتن آثار تاریخی، مذهبی و مناطق طبیعی بکر و زیبا، از گذشته تا به امروز مقصد گردشگران بسیاری از داخل و خارج از ایران بوده است. مشهد را در سراسر ایران به شهر امام رضا(ع) می‌شناسند و هرساله عاشقان این حضرت، از جای جای ایران، برای زیارت مزار ایشان به مشهد سفر می‌کنند. از حرم امام رضا که بگذریم، آثار تاریخی بسیاری در مشهد نظیر خواجه ربیع و مناطق اطراف آن نیز وجود دارد که حیف است با سفر به این شهر زیبا، از دیدن آنها غافل شویم.
شاید گورستان‌ها در بسیاری از شهرها فقط به عنوان مکانی برای خاک سپاری افراد باشد، اما در مشهد، گورستان‌هایی وجود دارد که علاوه بر این نقش، جزو آثار تاریخی و مناطق گردشگری نیز محسوب می‌شوند. آرامستان خواجه ربیع، آرامستان ارامنه و آرامستان اباصلت، جزو این دسته از آثار تاریخی به شمار می‌روند. دو آرامستان خواجه ربیع و اباصلت، نام خود را از افراد مشهوری به این اسامی وام گرفته‌اند. ما در این مطلب قصد معرفی خواجه ربیع مشهد را داریم و می‌خواهیم شما را با این شخصیت تاریخی و همچنین با آرامستانی که به نام وی ثبت شده است، آشنا کنیم.
خواجه ربیع، نام یکی از یاران امام علی(ع) است که سال‌های پایانی عمر خود را در نوغان (مرکز توس قدیم) گذرانده و در همانجا چشم بر جهان بسته است. در نیمه‌ی اول قرن هجری آرامگاهی برای یادبود وی به توصیه‌ی شیخ بهایی و توسط شاه عباس صفوی، در یک فرسخی نوغان بنا شد. مقبره‌ی خواجه ربیع امروزه در منطقه‌ای به همین نام در شهر مشهد قرار دارد. منطقه‌ی خواجه ربیع، از کهن‌ترین خیابان‌های مشهد است که حال و هوای عجیبی دارد و بافت قدیمی مشهد را می‌توان در آن مشاهده کرد. مقبره‌ی خواجه ربیع که در این محله‌ی قدیمی قرار دارد، در باغی وسیع و سرسبز واقع شده و به آرامستانی برای دفن افراد نیز تبدیل شده است. در ادامه با این مقاله از charter123 همراه باشید تا بیشتر با این اثر تاریخی آشنا شوید.
تاریخچه‌ی آرامگاه خواجه ربیع
خواجه ربیع(ربیع بن خثیم) فردی از طایفه‌ی بنی اسد بوده که در کوفه سکونت داشته. وی از اصحاب پیامبر به شمار رفته با وجود اینکه از خویشان معاویه شناخته می‌شده، جزو از یاران امام علی(ع) بوده و سردار سپاه آن حضرت بوده است. در سال‌های پایانی خلافت امام علی، با پیش آمدن اختلافاتی بین ایشان و معاویه، خواجه ربیع برای دوری از نزاع آنها عراق را ترک کرده و عازم ایران و خراسان می‌شود. سال‌های پایانی عمر وی در نوغان گذشته و بنا به روایتی در سال 61 هجری قمری و بنا روایتی دیگر در سال 63 هجری قمری در همان شهر نیز از دنیا می‌رود. او در یک فرسخی شمال نوغان، روستای حسین‌آباد(محله‌ی خواجه ربیع کنونی) دفن می‌شود. در نیمه‌ی اول قرن هجری، به توصیه‌ی شیخ بهایی و توسط شاه عباس صفوی، در آن مکان مقبره‌ای برای یادبودش بنا می‌شود.
بنا به برخی روایات، امام رضا(ع) در سال‌های 200 تا 203 هجری قمری هنگام سفر به خراسان، به زیارت قبر خواجه ربیع رفته‌اند. با توجه به قدمت کهن این مقبره، تا کنون بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. فتحعلی خان قاجار، اولین مرمت آن مربوط به زمانی‌ست که ناصرالدین قاجار به مشهد سفر می‌کند و طی یک ماه اقامتش در این شهر، دستور بازسازی این مقبره را می‌دهد. مرمت دوم این بنا هم مربوط به اوایل دوران پهلوی‌ست. پس از آن نیز تغییراتی در این آرامگاه به وجود آمده است.
این مقبره دارای گنبدی‌ست که از بیرون به کاشی‌های فیروزه‌ای و از داخل، به نقاشی‌هایی طلایی رنگ مزین شده است که آیاتی از قران نیز روی آنها دیده می‌شود. ارتفاع این گنبد تا کف بنا هم 18 متر می‌باشد. طرح این آرامگاه از بیرون یک ضلعی را به نمایش می‌گذارد و از داخل چهار ایوانی‌ست. کاشی‌های رنگین که در نمای خارجی بنا استفاده شده و طرح‌های طلایی رنگ و جشم‌نوازی که در دیواره‌ی داخلی آن هک شده است، زیبایی خاصی به بنا بخشیده است.
همچنین دو کتیبه‌ی فیروزه‌ای رنگ در داخل گنبد و ساقه‌ی خارجی آن، به دست علیرضا عباسی، از خطاطان به نام صفوی، با خط ثلث خطاطی شده است. دو تاریخ 1026 و 1031 هجری قمری در این کتیبه‌ها به چشم می‌خورد که نشانگر تاریخ احداث و تزئین بنا می‌باشد. آیه‌ی 62 سوره‌ی یونس و بخش‌هایی از خطبه‌ی 84 نهج‌البلاغه نیز روی این کتیبه حکاکی شده است. جمله‌ای هم در بالای یکی از این کتیبه‌ها به چشم می‌خورد: قال الرضا(ع): ” ما حصل لی من القدوم بخراسان الزیاره ربیع بن خثیم”
درباره‌ی آرامستان خواجه ربیع مشهد
همانطور که گفتیم، مقبره‌ی خواجه ربیع در باغی سرسبز قرار دارد و با گذشت زمان، به گورستانی برای دفن افراد تبدیل شده است. البته طی سال‌های اخیر با پر شدن ظرفیت باغ اول، قسمت دیگری از این مکان نیز برای دفن مردگان در نظر گرفته شد که آن را به باغ دوم می‌شناسند. با ورود از درب باغ اول و پیمایش مسیری که بین دو ردیف از درختان تعبیه شده، می‌توانید مقبره‌ی خواجه ربیع را کمی جلوتر از ورودی مشاهده کنید.
دورتا دور این باغ، حجره‌هایی بنا شده که در آنها، آرامگاه‌های خانوادگی قرار دارد. در جلوی این حجره‌ها هم سنگ قبرهای زیادی به چشم می‌خورد. پس از گذر از باغ اول و مقبره‌ی خواجه ربیع، با طی کردن چند پله، می‌توانید به باغ دوم بروید. در باغ دوم، هم آرامگاه‌های خانوادگی و هم قبرهای تکی وجود دارد. نکته‌ای که وجود دارد این است که در این قبرستان، قبرهای چند طبقه هم به چشم می‌خورد، یعنی با دیدن اسم چند نفر روی یک قبر، می‌توان به این پی برد که آن قطعه، محل دفن چند نفر بوده است.
در طی زمان، افراد مشهوری در این آرامستان دفن شده‌اند که از مطرح‌ترین آنها می‌شود به فتحعلی خان قاجار اشاره کرد که به دستور نادرشاه افشار، در این باغ کشته و همانجا دفن شد. ردپای دیگر افراد این سلسله نیز در آرامستان خواجه ربیع دیده می‌شود، اما تنها مدفن نام و نشان‌دار از آنها، سنگ قبر فتحعلی شاه است. برای دیدن این مزار تاریخی، کافی‌ست هنگام وارد شدن از در اصلی(دربی که درست در مقابل مقبره قرار دارد)، به سمت راستتان توجه کنید. زیر یکی از دیوارهای دفتر نذرها که در این قسمت قرار دارد، سنگ قبری مرمری که متنی بلند بالا شامل نام فتحعلی خان روی آن حک شده است، خودنمایی می‌کند. کشته شدگان اتفاقات سال 1357، کشته شدگان جنگ ایران و عراق، کشته شدگان جنگ ظفار و میرحسین حسینی فرزند میرزا کوچک خان جنگلی، از مطرح‌ترین افرادی هستند که در این مکان به خاک سپرده شده‌اند.
ساکنان شهر مشهد و برخی از مناطق اطراف آن نیز، این آرامستان را برای دفن عزیزان خود انتخاب می‌کنند. لازم به ذکر است که این باغ دو درب ورودی دارد، یکی درب اصلی که از قدیم بوده به باغ اول خواجه ربیع باز می‌شود و درب دیگر، در قسمت پارکینگ این قبرستان قرار دارد و با ورود از آنجا، مستقیما به قبرها و باغ دوم دسترسی پیدا می‌کنید. برای بازدید از این مکان تاریخی، می‌توانید همه روزه از ساعت 4 صبح تا 9 شب به آنجا بروید. قطعا این قبرستان هم مثل تمامی قبرستان‌های دیگر، آخر هفته‌ها شلوغ‌ترین روزهای خود را تجربه می‌کند، پس اگر تنها برای بازدید از مقبره‌ی تاریخی خواجه ربیع به این مکان می‌روید، بهتر است روزهای دیگر را برای این بازدید انتخاب کنید.
مسیر دسترسی به خواجه ربیع
دسترسی به آرامستان خواجه ربیع مشهد، از طریق ماشین شخصی و اتوبوس امکان‌پذیر است. خط 33 از پایانه‌ی شهدا، خط 99 از پایانه‌ی وکیل‌آباد، خط 35 از پایانه‌ی مصلی و خط 32 و 34 از پایانه‌ی طبرسی، به مقصد پایانه‌ی خواجه ربیع تردد می‌کنند. شما با سوار شدن هر کدام از این اتوبوس‌ها، می‌توانید به راحتی خودتان را به این آرامستان تاریخی برسانید. این پایانه در نزدیکی باغ دوم قرار دارد و می‌توانید از درب ورودی که در این قسمت قرار دارد، وارد قبرستان شوید.
اگر می‌خواهید با ماشین شخصی به این مکان بروید، می‌توانید از قسمت‌های مختلف مشهد به آن دسترسی داشته باشید. وجود پارکینگ بزرگی در این آرامستان، نگرانی شما بابت جای پارک را برطرف می‌کند. این پارکینگ هم در نزدیکی درب باغ دوم قرار دارد. در بیرون این پارکینگ، معمولا دستفروشان مشغول به کار هستند که در بساط آنها می‌توانید چیزهای مختلفی مثل لباس، لوازم تزئینی، بدلیجات و … پیدا کنید. قطعا خرید کردن از این دستفروشان، مایه‌ی خوشحالی آنها می‌شود.
موقعیت آرامستان خواجه ربیع به گونه‌ایست که با استفاده از تاکسی، می‌توانید به راحتی از بسیاری از نقاط شهر، خودتان را به آنجا برسانید. همچنین تاکسی‌های اینترنتی که در مشهد فعالیت می‌کنند، می‌تواند گزینه‌ی دیگری باشد تا شما را به این مقصد برساند. اتوبوس‌های بسیاری از ایستگاه چهارراه خواجه ربیع و یا خیابان خواجه ربیع عبور می‌کنند و با پیاده شدن در هر یک از این ایستگاه‌ها، می‌توانید باقی مسیر را تا آرامستان با تاکسی طی کنید و به راحتی به آنجا برسید. لازم به ذکر است که در روزهای آخر هفته، ترافیک نسبتا سنگینی در خیابان‌های منتهی به این مکان به چشم می‌خورد، پس برای مدیریت بهتر زمان، باید برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشید.
کلام پایانی
شاید آرامستان‌ها در قسمت‌های دلگیر یک شهر ساخته شوند و اصولا ما را در غم‌انگیزترین حالت ممکن فرو برند؛ اما قبرستان خواجه ربیع شاید با خیلی از قبرستان‌هایی که تا به حال دیده یا وصفشان را شنیده‌اید متفاوت باشد. اصولا در تمام روزهای سال می‌توانید شاهد رفت و آمد مردم شهر مشهد به این مکان باشید که حتی عده‌‌ی زیادی از آنها با جعبه‌های خرما و انواع خوراکی‌های دیگر برای نثار فاتحه به استقبالتان می‌آیند.
این آرامستان امروزه نه تنها محلی برای دفن اموات است بلکه می‌توان گفت یکی از جاهای توریستی قدیمی در شهر مشهد محسوب می‌شود. نکته دیگری که می‌توان درباره‌ی خواجه ربیع گفت این است که علاوه بر مردمان عادی تا به حال افراد سرشناس و بزرگی هم که در طول تاریخ زیسته‌اند اینجا در خواب ابدی فرو رفتند.
در مشهد هرساله میلیون‌ها نفر به قصد رفتن به حرم امام هشتم به این شهر سفر می‌کنند، اما این شهر زیارتی علاوه بر جنبه زیارتی خود، جنبه تفریحی و گردشگری هم دارد که برای آشنایی بیشتر با این شهر می توانید به لینک بهترین جاهای دیدنی مشهد مراجعه کنید. شما می توانید نظر خود را با ما و سایر افراد در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید.
